ÍÎЁÍ ÕÓÒÀÃÒ ÄУЛДУЙТЫН ÄÀÍÇÀÍÐÀÂÆÀÀ

Ä. Äàíçàíðàâ æàà õàðàã÷èí ãàõàé æèëä áóþó 1803 îíä Ò¿øýýò õàí àéìãèéí Ãîâü ìýðãýí âàíãèéí õîøóó îäîîãèéí Äîðíîãîâü àéìãèéí Õºâñãºë ñóìûí íóòàã Äóëààí õàðûí óðä “Øóâóóí øàíä” õýìýýõ ãàçàð ÿäóó õàðö Äóëäóéòûí õ¿¿ áîëîí ìýíäýëæýý. Ò¿¿íèé áàãàä ýýæ íü íàñ áàðñàí òóë ýöãýý äàãàæ àéëààñ ãóéëãà ãóéæ àìüäàðäàã áàéæýý. Ä.Ðàâæàà ìîãîé æèë áóþó 1809 îíä Îíãûí ãîëûí õóâèëãààí Èøäîíèéëõ¿íäýâýýñ ñàõèë õ¿ðòýæ áàíäè áîëæýý. Áàãààñàà õóðö ñýðãýëýí àâúÿàñ áèëýãòýé íýãýí áàéñàí òóë íóòàã îðíû çîí îëîíä õ¿íäëýãäýæ óëìààð ãîâèéí äîãøèí íî¸í õóòàãòûí òàâäóãààð ä¿ðä ºðãºìæëºãäºæ Ëóâñàíäàíçàíðàâæàà õýìýýí íýðëýãäýõ áîëæýý. Ä.Ðàâæàà ººðèéí íóòàã áîëîí Áàäãàð÷îéëîí õèéä Äîë íóóð çýðýã ãàçàðò íîì ¿çýæ äîðíî äàõèíû òàâàí ýðäýìä ñóðàëöñàí áàéíà.
Òýðáýýð áàãà íàñíààñàà ýõëýí óÿíãûí áîëîí ñóðãààëèéí äóó ø¿ëýã çîõèîæ, óëìààð ã¿í óõààíû áîëîí æ¿æãèéí îëîí àðâàí á¿òýýëèéã Ìîíãîë, Ò¿âä õýë Ä.Ðàâæàà 1820-èîä îíîîñ Òóëãàòûí óóëûí ãóðâàí õèéäèéã áàéãóóëñàí áà ýíý í ü Õàìàðûí, ×îéëîíãèéí, Ñîðîãæèä ä¿ðõýíëýí õèéä¿¿ä þì. Óëìààð 1840 îíû ¿åñò Ãàëáûí óóëûí ãóðâàí õèéäèéã áàéãóóëæýý. Ýíý íü õîæìîî Óëààí ñàõèóñûí, Äýì÷èãèéí, Öàãààí òîëãîéí õèéä ãýõ÷ëýí íýðëýãäýõ áîëæýý. Òîâ÷ íàìòàðò áè÷ñýíýýð “Òóóëàé æèë áóþó 1843 îíä Ãàëáûí õèéä¿¿äèéã áàðèóëæ äóóñãàí ×îéëîíãèéí õèéäýýñ èõ óëààí ñàõèóñûã çàëæýý” ãýæ áè÷æýý. Ýíýõ¿¿ õèéä¿¿äýýñ ãàäíà Óõàà àðãàëàíòûí õèéä, Óëààí øàíäûí îðä ºð㺺, ªâºðìîíãîëä “ Çàðàà óóëûí õèéä” çýðýã îëîí õèéä¿¿äèéã áàðèóëæ ººðèéí ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýõ çîðèëãîî õýðýãæ¿¿ëæ áàéæýý. Ä. Ðàâæàà çºâõºí Õàìàðûí õèéäýä Íàìòàð äóóëàõ äàöàí, Íîìûí ñàí, Õ¿¿õäèéí äàöàí, Ãèâàäèí ðàâæààëèí íýðòýé ¿çìýðèéí ñ¿ì çýðãèéã áàéãóóëñàí áàéíà. Åð íü ò¿¿íèé áàéãóóëñàí îëîí õèéä¿¿ä òóõàéí ¿åäýý àðä îëíûã ñî¸í ãýãýýð¿¿ëýõ òºâ áîëæ áàéæýý. Ðàâæàà ýõ õ¿í á¿ñã¿é õ¿íèéã õ¿íäýòãýí äýýäýëæ ¿çäýã áàéñàí íü çîõèîë á¿òýýëýýñ õàðàãääàã. Òýðýýð á¿õ õ¿íèéã áè÷èã ¿ñýãòýé áîëãîõ òýð òóñìàà á¿ñã¿é÷¿¿äèéã áîëîâñðîë ìýäëýãòýé áîëãîõ, çýðãýýð òóõàéí ¿åèéí íèéãýìäýý äýâøèëòýé îëîí ç¿éëñèéã õèéæ áàéæýý.
Òýð ¿åèéí õèéä¿¿äýýñ Õàìàðûí õèéä íü ýìýãòýé÷¿¿ä á¿ñã¿é÷¿¿äòýé õîðîîöóóë õýìýýí ÿëãàâàðëàæ òóñäàà áàéëãàäàãã¿é áóääûí øàøíû ó ëààí ¸ñíû ãàíö õèéä áàéñàí áàéíà. Íî¸í õóòàãò Ä. Ðàâæàà íü Õ¿¿õäèéí äàöàí ñóðãàí õ¿ì¿¿æ¿¿ëýõ¿éí ãîë ò¿øèö ñóðãóóëüäàà õ¿¿õäèéã ýð ýì ãýæ ÿëãàëã¿éãýýð ýðäýì íîì ñóðãàæ, ¿¿íýý ¿íäýñëýí Ñàðàí õºõººíèé íàìòàð õýìýýõ æ¿æãèéíõýý õºðºã÷èí áóþó æ¿æèã÷èí, õºãæèì÷, õýë õîîëîéí äîõèî÷ áóþó äóó÷èí åðººë÷ ìàãòààë÷, æàñ÷èí áóþó àæ àõóéí òàéç çàñàë÷, óðëàë÷, ¿éë÷ íàðûã áýëòãýí ãàðãàæ æ¿æãýý òîãëóóëäàã áàéæýý.
Õ¿¿õäèéí äàöàíã òºãñ÷ ãàðñàí õ¿ì¿¿ñò òóñãàé òýìäýã äàðñàí äààâóó îëãîäîã áàéñàí íü ò¿¿íèéã áàéãóóëñàí ñóðãóóëü èðãýíèé, ñî¸ë óðëàãèéí, áîëîâñðîëûí àãóóëãàòàé áàéñíûã ãýð÷èëæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ ñóðãóóëüä ¿çäýã áàéñàí ñóðàõ áè÷ã¿¿ä, çóðàã óðëàë, õýâ äàðäàñ òýðã¿¿òýí ýä¿ãýý Äàíçàíðàâæààãèéí ìóçåéä õàäãàëàãäàæ áàéíà
äýýð òóóðâèæýý